گنبد کاووس؛ یکی از آن شهرهای ایران است که نام خود را به تصویر یکی از زیباترین و کهن‌ترین جانداران این سرزمین، یعنی اسب اصیل ترکمنی گره زده است.
این شهر، نه تنها ستاره‌ای درخشان در دل ترکمن صحراست، بلکه با سابقه‌ای دیرینه در پرورش اسب و برگزاری مسابقات پرشور اسب‌دوانی، به حق لقب «پایتخت اسب‌دوانی ایران» را یدک می‌کشد. این‌جا، جایی است که فرهنگ، تاریخ و هیجان ورزشی، در هم آمیخته و تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای هر بازدیدکننده رقم می‌زند.
در ادامه این مقاله از مجله گردشگری سفرتاپ، سفری پر شور و هیجان داریم به سرزمین اسب‌های ترکمنی و کورس بهاره اسب‌دوانی در گنبدکاووس.
اسب نماد ماندگار ترکمن‌صحرا
در نزد مردمان ترکمن، اسب صرفاً یک حیوان نیست؛ بلکه نمادی از هویت، فرهنگ، زندگی و اصالت است. این پیوند ناگسستنی، از دیرباز در خون و جان آنها جاری بوده و امروزه در قالب مسابقات پرشور اسب‌دوانی، به‌ویژه در گنبد کاووس، جلوه‌ای تازه یافته است.
اسب، یار غار سفرها و الهام‌بخش بسیاری از داستان‌ها، آواها و آیین‌های ترکمن‌صحرا بوده است. جایگاه اسب در میان مردمان ترکمن چنان بالاست که در هر خانه و مغازه‌ی ترکمنی، نقشی از اسب می‌توانی پیدا کنی.
با آغاز کورس بهاره اسب‌دوانی، چه در گنبد، چه آق‌قلا و بندر ترکمن، شور و هیجان وصف‌ناپذیری بر شهر حاکم می‌شود؛ بحث‌های خانوادگی درباره اسب‌های برنده، پیش‌بینی‌ها و حتی دیدن خواب برنده‌شدن اسب‌ها، جزئی جدانشدنی از زندگی روزمره ترکمن‌ها پیش از آغاز مسابقات است.
داستان اسب، کورس گنبد و ترکمن‌ها در رگ و ریشه این مردم وجود دارد و چیزی نمی‌تواند این سه‌گانه مقدس را از بین ببرد. این عشق عمیق، هرساله با شور و هیجان بیشتری زنده نگه داشته می‌شود.
کورس بهاره گنبدکاووس؛ اوج هیجان و رقابت
مسابقات کورس اسب‌دوانی در گنبد کاووس، اوج هیجان و رقابت است. کورس بهاره گنبد از نخستین جمعه فروردین آغاز می‌شود و به مدت 20 هفته، هر پنجشنبه و جمعه ادامه پیدا می‌کند. پس از پایان این دوره، بلافاصله نوبت برگزاری کورس بهاره بندر ترکمن است که 9 هفته به طول می‌انجامد. لازم به ذکر است که در آق‌قلا نیز مسابقات کورس بهاره برگزار می‌شود.
برای شرکت در این مسابقات، داشتن شناسنامه اسب ایرانی و شناسنامه شرکت در مسابقات الزامی است و سن اسب نیز نباید کمتر از 18 ماه باشد.
در هفته‌های ابتدایی کورس بهاره 1404، تعداد قابل‌توجهی از اسب‌ها از نژادهای ترکمن، دوخون و تروبرد ثبت‌نام شده‌اند. جوایز نقدی اولیه قابل‌توجهی برای نفرات برتر هر دور در نظر گرفته شده که تلاش برای افزایش آن نیز در جریان است. این ابتکار نه تنها به جذابیت این رویداد می‌افزاید، بلکه فرصتی برای نمایش استعدادهای جدید در عرصه سوارکاری فراهم می‌کند.
مسابقات اسب‌دوانی که از گنبدکاووس شروع شده اکنون به ترکمن‌صحرا رسیده است و اسب‌ها از 7 خردادماه تاخت خود را در ترکمن‌صحرا شروع کرده‌اند.
مجتمع سوارکاری گنبد کاووس؛ قلب تپنده اسب‌دوانی ایران
همان‌طور که گفتیم گنبدکاووس را به عنوان پایتخت سوارکاری در ایران می‌شناسیم و در این شهر مجتمع سوارکاری گنبد کاووس، به‌عنوان یکی از زیباترین و بزرگترین مراکز اسب‌دوانی کشور سکاندار برگزاری کورس‌های اسب‌دوانی است.
این مجموعه عظیم که در سال 1340 و در زمینی به وسعت 120 هکتار بنا شده، از امکانات بی‌نظیری برخوردار است. پیست اسب‌دوانی بیضی‌شکل آن با 1400 متر طول، میزبان مسابقات پرشور کورس بهاره و پاییزه است. علاوه‌بر پیست، امکاناتی نظیر سوئیت، ویلا، اصطبل‌های زمستانه و تابستانه، استخر شنا، رستوران و اینترنت بی‌سیم، این مجتمع را به یک مجموعه ورزشی و تفریحی تمام‌عیار تبدیل کرده است.
همه‌ساله، این مجتمع میزبان دو دوره مسابقات اسب‌سواری تحت عنوان کورس بهاره و پاییزه است. برگزاری این رویدادها، انبوهی از علاقه‌مندان به این ورزش و گردشگران را از سراسر کشور و حتی جهان به گنبد کاووس می‌کشاند. در ایام برگزاری این مسابقات، شور و هیجان خاصی در منطقه حکمفرما می‌شود که تجربه دیدن آن را به‌شدت پیشنهاد می‌کنیم.
ده‌ها هزار نفر در مسابقات حاضر شده و با علاقه‌ای خاص پیگیر این مسابقات هستند؛ اتفاقی که گنبد کاووس را به یکی از بزرگترین اجتماعات ورزشی ایران، حتی بالاتر از بسیاری رویدادهای دیگر، تبدیل کرده است.
- آدرس مجتمع سوارکاری گنبدکاووس: استان گلستان- گنبد کاووس- بلوار معلم
بخش‌های مجتمع سوارکاری گنبدکاووس
این مجتمع از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که شامل:
- بخش مرکزی با کاربری اداری
- فضای پیش‌بینی (ویژه پیش‌بینی مسابقات)
- اتاق چابکسواران
- بخش آموزشی
- رختکن چابکسواران
- پیست اصلی (محل برگزاری مسابقات)
از رشید ایری تا ریوها: قهرمانان میدان سوارکاری گنبد
پشت هر اسب قهرمانی، یک مربی و مالک فداکار وجود دارد. رشید ایری، مربی مشهور ترکمن صحرا، یکی از همین اسطوره‌هاست. او که زمانی خود چابک‌سواری چیره‌دست بوده، حال اسب‌های قهرمان زیادی را مربیگری کرده است. رشید نماد دوستی عمیق بین اسب و ترکمن‌هاست؛ برادر و پسرش نیز او را در این راه همراهی می‌کنند. در خانه‌اش، تابلویی با حدیث نبوی «تا رستاخیز در پیشانی اسب خیر و برکت وجود دارد» نصب شده و او با دیدن هر اسب، دست بر پیشانی‌اش می‌کشد. موفقیت او در مسابقات، گواه هنر و تجربه او در این رشته است.
باشگاه پرورش اسب رادان، با اسب‌های برند «ریو»، یکی دیگر از بازیگران تأثیرگذار در صنعت اسب‌دوانی ایران است. «ریوکین»، یکی از اسب‌های این باشگاه، توانست صدمین قهرمانی آنها را در کورس سوم به دست آورد. این موفقیت، نشان‌دهنده تلاش و برنامه‌ریزی یک‌دهه اخیر این باشگاه است.
حمید رادان، مالک این باشگاه، افتخار می‌کند که اسب‌هایشان تولید ایران هستند و در همین سرزمین به دنیا آمده‌اند. او وضعیت اسب‌دوانی ایران را رو به بهبود می‌داند و با برنامه‌ریزی‌های فدراسیون، روزهای خوبی را برای آینده این رشته پیش‌بینی می‌کند.
اسب‌دوانی جاذبه گردشگری فراموش‌شده!
شهرستان گنبد کاووس با وجود بهره‌گیری از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان، دارای قابلیت‌های فراوان برای جذب گردشگران داخلی و خارجی است. اما در کنار این همه جاذبه، این منطقه دارای جاذبه‌ای است که شاید کمی فراموش‌شده یا در حال فراموشی باشد و توجه به آن می‌تواند صنعت گردشگری در این منطقه را احیا کند: علاقه بی‌بدیل مردم این منطقه به اسب و پرورش آن و برگزاری مسابقات سوارکاری.
کافی است در مسابقات پاییزه یا بهاره به گنبدکاووس سفر کنید و در میدان سوارکاری این شهر حاضر شوید تا با چشم‌های خودتان هیجان و شور مردمان این شهر را به این مسابقات ببینید و البته از دیدن این رقابت شگفت، لذت ببرید.
شور و شوق عمومی که به اسب‌دوانی در گنبدکاووس هست در کنار مهارت اسب‌دوانی مردمان این منطقه یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های گردشگری این شهر است.
انواع اسب‌های ایرانی و ویژگی‌های آن
اسب ایرانی از کهن‌ترین نژادهای شناخته شده اسب در جهان است. قدمت این اسب ایرانی به هزاران سال پیش باز می‌گردد و از مهمترین شاخصه‌های اسب ایرانی می‌توان به؛ هوش بالا، استقامت، زیبایی و مهارت بالا در سوارکاری و البته جنگاوری اشاره کرد.
فراموش نکنیم که اسب یکی از همراه‌ترین حیوانات کنار انسان بوده و در سفر و سختی‌های بسیاری او را همراهی کرده است.
اسب ایرانی نیز جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ، هنر و ادبیات ایران دارد.
اهمیت رخش در شاهنامه فردوسی خود به تمامی گویای جایگاه والای اسب در نزد ایرانیان است.
جدول انواع نژادهای اسب ایرانی
| ویژگی‌ها | نژاد اسب |
| مقاوم، عضلانی، باهوش، پرطاقت، پرورش در کردستان، کرمانشاه، ایلام، مناسب برای کار در کوهستان، حمل‌ونقل، امداد در مناطق سخت، نژاد خون‌گرم | کُرد |
| جثه متوسط، عضلات مناسب کوهستان، خوش‌ساخت، پرورش در آذربایجان شرقی و مناطق کوهستانی، مناسب برای چوگان، آموزش، نمایش، کالسکه‌رانی، نژاد خون‌گرم | قره‌باغ |
| سر کوچک، دم بلند، باهوش، چابک، فرمان‌پذیر، پرورش در خوزستان، کرمان، یزد، بوشهر، مناسب برای مسابقه، اصلاح نژاد، نمایش، سواری، نژاد خون‌گرم | عرب (اصیل) |
| خوش‌اندام، دم بلند، حاصل نژادهای فلات ایران، پرورش در فارس، کهگیلویه، عشایر جنوب ایران، مناسب برای سوارکاری، اصلاح نژاد، نمایش، نژاد خون‌گرم | دره‌شوری |
| قد کوتاه، ظریف، بسیار قدیمی، باهوش، پرورش در مازندران (آمل، نکا)، مناسب برای سوارکاری کودکان، نمایش، حفظ نژاد، نژاد خون‌گرم | خزر (کاسپین) |
| مقاوم، باهوش، توان بالا، دیر بالغ، پرورش در ترکمن‌صحرا (گلستان، خراسان شمالی)، مناسب برای مسابقه، سوارکاری حرفه‌ای، کار و حمل‌ونقل، نژاد خون‌گرم | ترکمن – یموت |
| مقاوم، سازگار، دیر بالغ، مشابه عربی، پرورش در خراسان و گلستان، مناسب برای سوارکاری حرفه‌ای، اصلاح نژاد، مسابقات، نژاد خون‌گرم | ترکمن – چناران |
| خوش‌ساخت، سریع، نایاب، نجیب، پرورش در مرز ایران و ترکمنستان، مناسب برای مسابقه، نمایش، اصلاح نژاد، نژاد خون‌گرم | ترکمن – آخال‌تکه |
| کوچک‌اندام، مقاوم، عادت‌کرده به مسیرهای سخت، پرورش در گیلان، تالش، مناسب برای حمل‌ونقل محلی، کار در مسیرهای دشوار، نژاد خون‌گرم | تالشی |
| درشت، عضلانی، آرام و صبور، مقاوم، پرورش در سیستان و بلوچستان، مناسب برای بارکشی، امور محلی، مراسم‌های سنتی، نژاد خون‌سرد | بلوچ (سیستانی) |
گنبد کاووس؛ پلی میان تاریخ و ورزش
در کنار اسب‌دوانی پرشور، گنبد کاووس دارای جاذبه‌های تاریخی منحصر به فردی است که تاریخ غنی این منطقه را به تصویر می‌کشد. در ادامه چند ویژگی منحصر بفرد گردشگری در گنبدکاووس را به‌طور مختصر مرور می‌کنیم:
برج گنبد قابوس: میراثی جهانی
برج گنبد قابوس، یادگار شکوهمند دوره زیاریان، در سال ۳۹۷ هجری قمری به دستور قابوس بن وشمگیر در نزدیکی شهر باستانی جرجان (گرگان) ساخته شد. این برج که امروزه در شهر گنبد کاووس استان گلستان قرار دارد، بلندترین برج تمام‌آجری جهان است و در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. معماری آن از شیوه رازی الهام گرفته و به‌عنوان یکی از نخستین برج‌های آرامگاهی در معماری اسلامی شناخته می‌شود، گرچه هیچ جسدی در آن یافت نشده است.
ساختار برج به شکل استوانه‌ای ده‌پر با گنبدی مخروطی بوده و با آجرهای مرغوب و ملات ساروج ساخته شده است. این بنا بر تپه‌ای مصنوعی بنا شده تا از دوردست قابل‌مشاهده باشد و اقتد‍ار امیر زیاری را به رخ بکشد.
برج گنبد قابوس، نه‌تنها از لحاظ معماری بلکه از نظر فرهنگی و تاریخی نیز نماد پیوند معماری اسلامی با سنت‌های بومی و پیشا اسلامی شمال ایران است.
زیارتگاه خالد نبی و گورستان 4000 ساله: سفری به اعماق تاریخ
در نزدیکی گنبد کاووس، منطقه‌ای بکر و رازآلود قرار گرفته که میزبان زیارتگاه خالد نبی و گورستان عجیب‌وغریب 4000 ساله آن است. این گورستان، با سنگ قبرهای استوانه‌ای شکل که گاهی تا دو متر ارتفاع دارند، سنگ قبرهای صلیبی شکل و سنگ قبرهایی به شکل شاخ قوچ، تجربه‌ای بی‌نظیر را برای بازدیدکنندگان رقم می‌زند.
بیش از 600 سنگ قبر که با فاصله از هم در محوطه پراکنده شده‌اند و تمامی آنها از سنگ یکپارچه تراشیده شده‌اند، داستانی از هزاران سال پیش را روایت می‌کنند. برخی قدمت این گورستان را تا 4 هزار سال پیش برآورد کرده‌اند که آن را به یکی از قدیمی‌ترین گورستان‌های کشور تبدیل می‌کند. این مکان، نه تنها یک جاذبه تاریخی، بلکه یک مقصد فرهنگی و معنوی نیز محسوب می‌شود که هر ساله گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ را به سوی خود می‌کشاند.
گنبد کاووس: مهد پرورش استعدادها و نماد همبستگی
گنبد کاووس نه تنها به اسب‌دوانی، بلکه به والیبال نیز مشهور است. فرهاد قائمی، ستاره والیبال گنبد، که اتفاقاً از خانواده‌ای اسب‌دوست است، نماد پیوند این دو ورزش در منطقه است. پدربزرگ و پدرش از اسب‌داران معروف کورس گنبد بوده‌اند و خود او نیز، پس از قهرمانی در بازی‌های آسیایی، اسبی بی‌نظیر به نام «ریو ونتورا» را از حمید رادان (دوست پدربزرگش) هدیه گرفت. او در جشن قهرمانی ریوها شرکت کرد و از سال آینده، خود نیز به‌عنوان یکی از مالکان اسب، در کورس بهاره گنبد حضور خواهد داشت. این نشان می‌دهد که عشق به اسب و اسب‌دوانی، در تار و پود زندگی مردم گنبد کاووس تنیده شده و نسل به نسل منتقل می‌شود.
گنبد کاووس، با جمعیت بیش از 400 هزار نفری خود، سال‌هاست که با برگزاری کورس‌های بهاره و پاییزه، جایگاه خود را به عنوان قلب تپنده سوارکاری کشور تثبیت کرده است. این رویدادها، با استقبال گسترده مردم گلستان، به‌ویژه ترکمن‌ها، همراه است و در کنار گنبد کاووس، در آق‌قلا و بندرترکمن نیز بیش از یک دهه است که برگزار می‌شود. این همبستگی و علاقه عمیق به اسب، نشان از فرهنگ غنی و ریشه‌دار مردم این منطقه دارد.
گنبدکاووس؛ سفری خیال‌انگیز چون یال اسب‌ها
سفر به گنبد کاووس، فراتر از یک بازدید ساده است؛ این سفری است به عمق فرهنگ اصیل ترکمن، جایی که هر نفس آن بوی تاریخ می‌دهد و هر ضربانش با هیجان اسب‌دوانی گره خورده است.
از تماشای برج باستانی گنبد قابوس گرفته تا قدم گذاشتن در گورستان 4000 ساله خالد نبی، و در نهایت، غرق شدن در شور و هیجان مسابقات اسب‌دوانی، گنبد کاووس تجربه‌ای بی‌نظیر را برای هر گردشگری فراهم می‌آورد. این جا جایی است که تاریخ و هیجان اسب‌سواری به‌هم می‌رسند و داستانی ناگفته از اصالت و عشق را روایت می‌کنند. تا فرصت هست، بهتر است خود را در این سفر خیال‌انگیز غرق کنید!
