خطرناک‌ترین محله‌های مشهد در کنار جایگاه مذهبی، فرهنگی و گردشگری این شهر، روی دیگری از واقعیت‌های اجتماعی را آشکار میکنند.
مشهد به‌عنوان دومین کلان‌شهر ایران و مهم‌ترین مقصد زیارتی کشور، محلهها و مناطق متنوعی را شامل می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. اما در کنار محلات برخوردار و توسعه‌یافته، بخش‌هایی از این شهر نیز با مشکلاتی مانند فقر اقتصادی، تراکم جمعیتی بالا، کمبود امکانات رفاهی و معضلات اجتماعی روبه‌رو هستند. همین شرایط باعث شده برخی مناطق مشهد به‌عنوان محله‌های پرخطر یا جرم‌خیز شناخته شوند.
در این نوشته به بررسی تعدادی از محله‌های بد و ناامن مشهد می‌پردازیم. علاوه‌بر معرفی این محلهها، به عواملی اشاره می‌کنیم که زمینه‌ساز شکل‌گیری مشکلات گوناگون شدهاند و روی زندگی روزمره ساکنان تأثیر گذاشته‌اند.
اگر به دنبال شناخت دقیقی از محله‌های مختلف مشهد و تفاوت آن‌ها با مناطق برخوردارتر شهر هستید، در ادامه با ما همراه باشید.
علل خطرناک بودن برخی محله‌های مشهد چیست؟
در کنار بافت قدیمی و مرکزی مشهد که خدمات شهری و امکانات نسبتا بهتری دارد، محله‌هایی هستند که ساکنان آن‌ها با چالش‌های جدی برای زندگی روبه‌رو میشوند.
علل متعددی باعث شدهاند برخی محله‌های مشهد به‌عنوان مناطق خطرناک یا پرچالش شناخته شوند. در ادامه این علل را فهرست کرده‌ایم.
1. حاشیه‌نشینی و سکونت غیررسمی
بسیاری از محله‌های ناامن مشهد در حاشیه شهر واقع شدهاند، یعنی مناطقی که کمتر مورد رسیدگی قرار گرفته‌اند. در این مناطق، مالکیت زمین به صورت رسمی مشخص نیست، مجوز ساخت صادر نشده و خدمات پایه شهری (آب، برق، فاضلاب، معابر استاندارد) به‌درستی وجود ندارند.
2. فشار جمعیتی ناشی از مهاجرت
مهاجرت افرادی که از مناطق کم‌برخوردار آمده‌اند و در کلان‌شهر مشهد به دنبال فرصت زندگی بهتر بوده‌اند، باعث شده محله‌هایی پرجمعیت شکل بگیرند. وقتی جمعیت زیاد باشد و زیرساختها کم، مشکلات بسیاری در منطقه به وجود می‌آید. در نتیجه، خدمات شهری کاهش پیدا میکنند.
3. فقر اقتصادی و کمبود فرصت اشتغال
نرخ درآمد در فقیرترین محله‌های مشهد پایین است؛ معمولا اشتغال رسمی وجود ندارد و بیشتر شغل‌ها امنیت شغلی و درآمد پایینی دارند. این وضعیت موجب می‌شود ساکنان این مناطق به سمت فعالیت‌های غیررسمی یا حتی غیرقانونی گرایش پیدا کنند.
4. کمبود خدمات شهری و امکانات رفاهی
خیابان‌های تاریک یا بدون روشنایی استاندارد، معابر نامناسب، خدمات بهداشتی و درمانی محدود، مراکز آموزشی کم و فاصله زیاد تا خدمات شهری از مشکلاتی‌اند که ساکنان مناطق حاشیه‌نشین مشهد با آن‌ها دست‌وپنجه نرم میکنند.
5. بافت فرسوده و تخلفات ساختمانی
ساختمان‌هایی با مجوز ناقص یا بدون مجوز، ساختمان‌هایی که کیفیت پایینی دارند، استفاده نامناسب از زمین‌ها، معابر باریک و عدم رعایت مقررات شهرسازی از دیگر مشکلاتی هستند که در خطرناک‌ترین محله‌های مشهد پیدا میشوند.
این وضعیت نه‌تنها کیفیت زندگی را پایین می‌آورد، بلکه امکان رسیدگی و نظارت سازمانی را هم دشوار می‌کند.
6. جرم و ناامنی
وجود معتادان، کارتن‌خواب‌ها، سرقت، درگیری‌های خیابانی و احساس ناامنی از پیامدهای مستقیم عوامل قبلی هستند. کمبود امکانات، عدم مشخص بودن وضعیت ساکنان و ثبت جمعیت، خیابان‌های تاریک و مناطق ناامن همگی به تشدید این مشکلات کمک میکنند.
7. ضعف مدیریتی و پاسخگویی نهادها
گاهی اوقات پیش می‌آید که اقدامات مسئولان و شهرداری دیر انجام می‌شود یا کیفیت لازم را ندارد. اختلال در وظایف قانونی، نبود برنامه‌ریزی دقیق برای توسعه مناطق حاشیه‌نشین، کمبود منابع و بودجه و همچنین عدم‌مشارکت مؤثر ساکنان در فرآیند تصمیم‌گیری از دیگر دلایل هستند.
در مجموع، این عوامل همزمان در بسیاری از محله‌های مشهد وجود دارند. با انباشته شدن مشکلات، وضعیت به جایی می‌رسد که هم زندگی روزمره ساکنان دشوار شود، هم احساس ناامنی و آسیب اجتماعی بیشتر خواهد شد.
پیشنهاد خواندنی
خطرناک‌ترین محله‌های مشهد کجاست؟
فقیرترین محله‌های مشهد معمولا در حاشیه یا بخش‌های فرسوده قرار گرفته‌اند و مردمی با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و دسترسی محدود به خدمات شهری در آن‌ها سکونت دارند. نبود زیرساخت مناسب، تراکم جمعیتی و معضلات اجتماعی باعث شده که برخی مناطق به‌عنوان خطرناک‌ترین محله‌های مشهد شناخته شوند. در جدول زیر، به خطرناک‌ترین این محلهها اشاره کرده‌ایم:
| محله | دلایل ناامنی |
| شهرک شهید رجایی (قلعه‌ساختمان) | حاشیه‌نشینی، پاتوق معتادان، کمبود خدمات شهری |
| خواجه ربیع | سرقت و درگیری‌های خیابانی، تراکم جمعیتی بالا |
| کال زرکش | دوری از مراکز خدماتی، فقر و بیکاری، آسیب‌های اجتماعی |
| اسماعیل‌آباد | بافت فرسوده، زیرساخت نامناسب، نقاط ناامن و پاتوق‌ها |
| جلالیه (زابلی‌ها) | پاتوق معتادان، فضای ناامن، نبود نظارت کافی |
| سیس‌آباد | کمبود خدمات شهری، همجواری با محلات ناامن |
در ادامه با معرفی این محلهها و بررسی ویژگی‌ها و مشکلات هر کدام، تصویر دقیق‌تری از نقاط آسیب‌پذیر شهر و زندگی روزمره مردم مشهد ارائه می‌دهیم.
شهرک شهید رجایی (قلعه‌ساختمان)
شهرک شهید رجایی که مردم مشهد آن را با نام «قلعه‌ساختمان» هم می‌شناسند، یکی از پرچالش‌ترین محله‌های مشهد است که مشکلات بسیاری دارد.
این منطقه سال‌ها محل سکونت خانواده‌های کشاورز و کارگر بوده و با رشد شهر، بخش‌هایی از آن به‌صورت غیررسمی توسعه یافته‌اند. زمین‌های رهاشده و فضاهای بلااستفاده گاهی به پاتوق معتادان تبدیل شده و ساکنان از ناامنی و کمبود خدمات گلایه دارند.
در عین‌حال باید تأکید کرد که جمعیت زیادی از ساکنان محله، فرهنگی و مرتبط با نهادهای محلی‌اند و پیگیر بهبود وضعیت هستند. بنابراین همچنان امیدهایی برای بهتر شدن شرایط شهرک شهید رجایی وجود دارد و باید دید مدیران و مسئولان چگونه به بهبود وضعیت کمک خواهند کرد.
- آدرس شهرک شهید رجایی: این محله در منطقه ۶ قرار گرفته و از شمال با بلوار مفتح شرقی، از شرق با بلوار مهدی‌آباد و میدان اروند، از جنوب با بلوار حر و از غرب با خیابان حر نهم و بلوار شهید دارایی محدود شده است.
محله خواجه ربیع
خواجه ربیع در آمارها چندین بار به‌عنوان یکی از خطرناک‌ترین محله‌های مشهد معرفی شده که نرخ جرم و جنایت در آن بسیار بالاست. سرقت و درگیری‌های زیادی در پارک‌ها و تقاطع‌های پرتردد این محله گزارش شده که میزان ناامنی منطقه را نشان می‌دهند.
عواملی مثل تراکم جمعیتی محله، ضعف نظارت در فضاهای عمومی و وجود مراکز تجمع آسیب‌دیدگان اجتماعی به‌عنوان دلایل اصلی ناامنی مطرح میشوند. این در حالی‌ست که خواجه ربیع مکان‌های تاریخی و فرهنگی گوناگونی هم دارد و تلاش‌های زیادی برای بهبود وضعیت و کاهش معضلات دیده میشوند.
فرهنگی‌ها و مردم محلی در تلاشند تا پاتوق‌ها و محیط‌های ناامن را پاکسازی کنند و از برنامه‌های فرهنگی برای کاهش جرم و جنایت کمک بگیرند. ولی این کار به زمان زیاد و برنامه‌های بلندمدت نیاز دارد تا شرایط بهبود پیدا کند.
آدرس محله خواجه ربیع: این محله در منطقه ۳ قرار گرفته و از شرق با خیابان مهر مادر و خیابان جاده کارخانه سیمان، از جنوب با خیابان شهید مجید صفار مشهدی و بلوار رسالت و از غرب با بلوار ۲۲ بهمن محدود شده است.
پیشنهاد خواندنی
محله کال زرکش
کال زرکش محله‌ای در حاشیه مشهد است که هنوز میان حال‌وهوای روستایی و شکل‌گیری یک بافت شهری گیر کرده. هرچند این تغییر تدریجی جزئی از مسیر طبیعی رشد شهرهاست، اما در عمل برای مردم با سختی‌های زیادی همراه بوده است. این سختی‌ها و شرایط نامناسب دست به دست هم داده‌اند تا زندگی روزمره ساکنان دشوارتر شود.
مردم این محله به دلیل فاصله از مراکز خدماتی و فرصتهای شغلی، با انتخاب‌های محدود و فشارهای اقتصادی و اجتماعی روبه‌رو هستند. چنین فشاری می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی مانند بیکاری و افزایش جرایم شود.
- آدرس محله کال زرکش: این محله در منطقه ۲ و مجاور محله‌های شهید بصیر و شهرک مطهری قرار گرفته و از جنوب با بلوار توس محدود شده است.
محله اسماعیل‌آباد
اسماعیل‌آباد محله‌ای است که نشانه‌های توسعه و بهبود در آن دیده میشوند، ولی مشکلات قدیمی همچنان باقی مانده‌اند. کوچه‌های فرسوده، زیرساخت‌های ناقص، آب‌گرفتگی در روزهای بارانی و کمبود خدمات شهری از اصلی‌ترین دغدغه‌های ساکنان به‌شمار می‌روند.
در سال‌های اخیر، مسئولان با برگزاری نشست‌های میدانی تلاش کرده‌اند مسائل محله را از نزدیک بررسی کنند و برخی پروژه‌ها مانند جمع‌آوری آب‌های سطحی و بهسازی معابر هم آغاز شدهاند. با این حال، این اقدامات کافی نبوده و مردم انتظارات بیشتری دارند. علاوه‌بر این، وجود برخی نقاط ناامن و پاتوق‌ها باعث شده نگرانی تازه‌ای برای ساکنان محله شکل بگیرد.
بنابراین، اسماعیل‌آباد وضعیتی دوگانه دارد. از یک سو می‌توان برای پیشرفت و توسعه آن امیدوار بود، اما از سوی دیگر مشکلات زیادی در محله وجود دارند که نیازمند رسیدگی سریع هستند.
- آدرس محله اسماعیل‌آباد: این منطقه در محله وحدت مشهد و در بلوار خیام شمالی واقع شده است.
محله جلالیه (محله زابلی‌ها)
محله جلالیه که به آن محله زابلی‌ها هم می‌گویند، پاتوق معتادان است و فضای ناامنی دارد. این پاتوق‌ها نه‌تنها منجر به احساس ناامنی ساکنان میشوند، بلکه مشکلات بهداشتی و اجتماعی دیگری هم پدید می‌آورند.
شهروندان محلی خواستار پاکسازی و ساماندهی این فضاها و حضور خدمات اجتماعی و درمانی‌اند. ولی کمبود امکانات، عدم نظارت سازمانی و کم‌توجهی‌ها باعث شده جلالیه همچنان شرایط نامناسبی داشته باشد و یکی از خطرناک‌ترین محله‌های مشهد در نظر گرفته شود.
- آدرس محله جلالیه: این محله در نزدیکی میدان عدالت قرار دارد و مجاور بلوار ولایت و بلوار وحدت است.
سیس‌آباد
محله سیس‌آباد در نگاه اول تضاد جالبی را نشان می‌دهد. گوشه‌هایی از آن هنوز حال‌وهوای باغ‌ها و فضاهای باز قدیمی را حفظ کرده‌اند؛ جاهایی که می‌توان از طبیعت و سرسبزی لذت برد. اما کمی آن‌سوتر، خانه‌ها و بافت‌های مسکونی قرار دارند که با مشکلات ریز و درشت شهری دست‌وپنجه نرم میکنند.
برخلاف بسیاری از محله‌های حاشیه‌نشین، سیس‌آباد جمعیت متراکمی ندارد. با این حال، نبود خدمات کافی و همجواری با محلات ناامن، باعث شده بخشی از آن در معرض آسیب‌های اجتماعی باشد.
- آدرس سیس‌آباد: این محله در منطقه ۳ و مجاور محله خواجه ربیع قرار گرفته و از جنوب با بلوار رسالت و از غرب با میدان ناصری محدود شده است.
خطرناک‌ترین محله‌های مشهد؛ ناعدالتی و کمبود توجه
بررسی خطرناک‌ترین محله‌های مشهد نشان می‌دهد که مشکلات اجتماعی و امنیتی این مناطق نتیجه فقر اقتصادی، حاشیه‌نشینی، کمبود زیرساخت و ضعف مدیریت شهری است.
هر محله ویژگی‌ها و چالش‌های خاص خود را دارد؛ از بافت فرسوده و پاتوق‌های آسیب‌دیدگان اجتماعی گرفته تا کمبود خدمات شهری و امکانات رفاهی. با این حال، این محلهها ظرفیت زیادی برای بازسازی دارند و سرمایه‌گذاری در توسعه شهری، ایجاد فرصتهای شغلی، افزایش نظارت اجتماعی و مشارکت ساکنان می‌تواند زندگی در این مناطق را به شکل چشمگیری تغییر دهد.
