گلغلتان از آن رسم‌های خوش آب و رنگ بهاری ایرانیان است که شاید نمونه‌اش را در جای دیگری پیدا نکنید. این رسم هم‌زمان با رسیدن فصل بهار در ماه‌های فروردین، اردیبهشت و اوایل خرداد و تا زمانی که گل‌های تازه هنوز در طبیعت هستند، برگزار میشود.
آیین گلغلتان برای نوزادنی برپا میشود که اولین بهار زندگی‌شان را سپری می‌کنند. مادران این سرزمین در حرکتی یگانه گل و طبیعت بهار را با جان نوزادشان پیوند می‌دهند و تن معصوم و زیبای فرزندشان را به‌دست گل‌ها می‌سپارند تا گویی بخشی از طبیعت شود. در ادامه این مقاله از مجله گردشگری سفرتاپ با این آیین زیبا آشنا می‌شویم.
آیین گل غلتان نوزادان چیست؟
در رسم کهن گلغلتان، نوزادانی که اولین‌بهار زندگی‌شان را سپری می‌کنند، استحمام کرده و در زمانی که هنوز بدن‌شان کمی رطوبت دارد، روی ملحفه‌ای تمیز و سفید آنها را می‌خوابانند و با گلبرگ‌هایی از گل محمدی سراسر بدن آنها را می‌پوشانند. همان‌طور که از نام این آیین دیرینه برمی‌آید، بدن نوزادان در میان گلبرگهای تازه غلتانده میشود.
مراسم گلغلتان در چه شهرهایی برگزار میشود؟
در جواب این سوال می‌توان گفت تقریبا تمام شهرهای ایران که منشاء رویش گل محمدی هستند و در فصل بهار غرق در عطر و بوی گل‌محمدی می‌شوند، این رسم کم‌و بیش اجرا میشود. از میان شهرهای معروفی که آیین گلغلتان همچنان در آن برگزار میشود، می‌توان شهرهای زیر را نام برد:
- سمنان
- دامغان
- کاشان
- میامی
- شاهرود
- کلاته
- خیج
- دیزج
آداب مراسم گلغلتان چیست؟
در مراسم گلغلتان، نوزاد را پس از استحمام روی ملحفه‌ای سفید می‌خوابانند و با گلبرگهای تازه گل محمدی بدنش را پوشانده و آرام می‌غلتانند.
پیش از مراسم
قبل از نزدیک شدن به این مراسم زنان اقدام به چیدن گل‌های محمدی و جدا کردن برگ‌ها، ساقه‌ها و تیغ‌های این گیاه می‌کنند. چیدن گل‌ها همراه است با خواندن دعاها و برخی از آیات قرآن به نیت تبرک. سپس گلبرگهای آماده شده را در پارچه‌هایی سفید جمعآوری کرده و برای روز مراسم آماده می‌کنند.
روز مراسم گل غلتان
این مراسم با حضور مادران نوزادان و همچنین دیگر زن‌های فامیل مثل خاله‌ها، عمه‌ها و مادربزرگ‌ها برگزار میشود. در واقع این رسم رسمی زنانه است. رسم گل غلتان با شست‌وشوی نوزادان آغاز میشود. معمولا نوزادان فامیل که اولین بهار زندگی‌شان را سپری می‌کنند در این رسم حاضرند.
در آغاز این نوزادان را استحمام می‌کنند، سپس ملحفه‌ای سفید و تمیز را روی زمین انداخته و نوزاد را بدون لباس «تنها با پوشک» روی آن می‌گذارند. در این‌جا گلبرگهای گل محمدی‌ای که از قبل جدا شده را روی بدن و سر نوزادان می‌ریزند، به‌گونه‌ای که تمام پوست بدن آنها را پوشش دهد.
برای انجام بهتر این کار معمولا ملحفه‌ها را از چهار طرف می‌گیرند و نوزاد را به حالت خوابیده قرار داده و کمی روی ملحفه می‌غلتانند و تطهیر می‌کنند. با توجه به اینکه بدن نوزاد هنوز مرطوب است، گلبرگها به بدن او می‌چسبند.
اما این تمام مراسم گلغلتان نیست، خواندن آیاتی از قرآن، دعاها و همین‌طور برخی اشعار محلی به صورت دسته‌جمعی، زینت‌بخش این مراسم زیباست:
همه کوه و کمر بوی تو داره یا محمد/ کدوم گل قامت روی تو داره یا محمد
همون ماهی که از کوه می زنه سر/ نشان طاق ابروی تو داره یا محمد
..
ای سرو شنا از کجا آمده‌ای/ ای خرمن گل ز باغ جان آمده‌ای
خون شد جگرم برای دیر آمدنت/ ای خرمن گل ز باغ جان آمده‌ای
در حاشیه مراسم گلغلتان
تقریبا هیچ مراسمی در ایران پیدا نمی‌کنیم که بدون مقدمه و موخره برگزار شود. رسم‌های دیرینه ایرانیان شامل آداب قبل و حین و بعد از انجام آن است و این یکی دیگر از ویژگی‌های شاخص آداب ایرانی است.
گل غلتان نیز حواشی و موخره‌های جالبی دارد؛ در برخی از شهرها رسم است که نزدیکان نوزاد برای او یا اعضای خانواده‌اش هدایایی را با خود به این مراسم می‌آورند.
همچنین بهعنوان حسن ختام این مراسم، گل‌هایی که نوزاد در آن غلتانده شده و در واقع به نوعی تطهیر شده است را جمعآوری کرده و در سجاده‌ای نگه می‌دارند تا هنگام ازدواج آن نوزاد، به او هدیه داده شود.
پیشینه آیین گل غلتان چیست؟
آیین گل غلتان نوزادان در سال 1389 در فهرست آثار ملی کشور، بهعنوان اثر معنوی استان سمنان به ثبت رسیده است و تلاش برای ثبت جهانی این سنت قدیمی ایرانی هم‌زمان ادامه دارد. اما برای پیدا کردن پیشینه این آیین دیرینه نمی‌توان سرنخ دقیقی پیدا کرد.
مانند اکثر آداب و رسومی که بین مردمان جریان دارد، پیدا کردن اینکه این آیین از کجای تاریخ شروع شده کار آسانی نیست و نمی‌توان برای آن مبدا دقیقی پیدا کرد. اما در برخی از منابع ذکر شده این آیین بیش از یک قرن قدمت دارد.
خواص گل محمدی برای نوزادان چیست؟
در طب سنتی و باورهای قومی گل محمدی طبع گرمی دارد و همین گرمی طبع خواصی را نیز به همراه دارد که شامل؛
- ایجاد لطافت در پوست
- ایجاد سد دفاعی در برابر حساسیت پوستی به خاطر آنتی اکسیدان بالا
- ایجاد نشاط و شادی به خاطر خوش‌بو بودن و تاثیر روی سلول‌های مغز
البته این‌ها تنها خواص گل محمدی نیستند و امروزه در تولیدات محصولات پزشکی و آرایشی بسیاری از عصاره گل محمدی استفاده میشود.
اما از میان خواص گل‌محمدی، مواردی که در آیین گلغلتان و برای نوزادان مورد توجه قرار گرفته، مواردی است که ذکر شد. غلتاندن پوست نوزادان در میان گلبرگهای گل محمدی باعث میشود، پوست نوزادان نسبت به حساسیت‌های پوستی و التهاب ایمن شده و لطافت خود را بیش‌تر حفظ کند.
گلغلتان آیینی برای پاسداشت تولد بهار و انسان!
اگر به جزییات ذکر شده این رسم دیرینه دقت کنیم، به هم آمیختن بهار طبیعت و بهار زندگی یک انسان، بارزترین ویژگی آن است. مردمان سرزمین ایران از آغاز، زندگی‌شان را به طبیعت اطرافشان گره زده و در پیوند با طبیعت آیین‌ها و رسوم زیادی را ساخته و پرداخته‌اند که نسل‌به نسل و سینه‌به‌سینه به ما رسیده است.
نکته قابل تامل دیگر اینکه، این آیین به گونه‌ای یادآور غسل تعمید مسیحیان است که در آن نوزادان را با آب مقدس تعمید می‌دهند. گویی که مردمان سمنان، خراسان رضوی، کاشان و دیگر نقاط تصمیم گرفته‌اند، فرزند نوزادشان را با گلبرگهای گل محمدی تعمید دهند!
شاید برای شما هم سئوال شده باشد با آن‌هم گلبرگی که در این مراسم استفاده میشود، چه می‌کنند؟
خوب است بدانید رسمی که از دل طبیعت برمی‌آید، احترام به طبیعت و محصول را از اصول بنیادین خود می‌داند. این گلبرگها بعد از این مراسم اکثرا خشک شده و در کیسه‌های پارچی نگه‌داری میشود تا در زمان ازدواج به آن فرزند اهدا شود.
