در قلب خیابان سیتیر، جایی که تاریخ و زندگی امروز تهران در کنار هم جریان دارند، عمارت قوامالسلطنه قامت برافراشته است؛ عمارتی که امروز با نام موزه آبگینه و سفالینه شناخته میشود. بازدیدکننده همین که از در ورودی میگذرد، در سکوت حیاط و میان درختان قدیمی، خود را در سفری متفاوت مییابد؛ سفری که با آجرکاریهای ظریف و پنجرههای رنگین آغاز میشود و در تالارهای شیشه و سفال ادامه پیدا میکند. در این مقاله از بلاگ سفرتاپ قرار است به معرفی کامل موزه آبگینه بپردازیم.
تاریخچه موزه آبگینه
در باغی قاجاری به وسعت حدود ۷۰۰۰ متر مربع، عمارتی هشتضلعی از آجر و گچ و چوب قد برافراشت که بعدها به موزه آبگینه و سفالینه بدل شد. بنای اصلی، به سفارش احمد قوام (قوامالسلطنه) و با اجرای استاد علیمحمد معمارباشی در دهه ۱۲۹۰ خورشیدی ساخته شد؛ روایتی که منابع مختلف، آغاز و پایانش را میان «۱۲۹۱ تا ۱۲۹۳» یا «حدود ۱۳۰۷» ذکر کردهاند. خانه، هم دفتر کار و هم محل سکونت قوام بود و او تا حوالی ۱۳۳۰ در آن اقامت داشت.
تغییر کاربری؛ از خانه قوام تا سفارتخانهها
پس از دگرگونیهای سیاسی دهه ۱۳۳۰، خانه به سفارت مصر واگذار شد؛ دورانی حدود هفت سال که در میانهاش با تیرگی روابط ایران و مصر در عهد جمال عبدالناصر همراه شد. سپس مدتی در اختیار سفارت افغانستان قرار گرفت و بعد، بانک بازرگانی (۱۳۵۱) آن را خرید و به باشگاه کارکنان تبدیل کرد.
ایده تولد موزهای تخصصی
در میانه دهه ۱۳۵۰ ایده تبدیل این عمارت به موزهای تخصصی شکل گرفت. دفتر فرح پهلوی در سالهای ۱۳۵۴–۱۳۵۵ ملک را خرید و پروژه «تغییر کاربری به موزه» رسماً از ۱۳۵۵ آغاز شد.
پیشنهاد خواندنی
طراحی موزه و نقش هانس هولاین
طراحی کلی موزه با مهندسان ایرانی بود و طراحی ویترینها و معماری داخلی به هانس هولاین، معمار نامدار اتریشی، سپرده شد؛ او با الهام از کاخ تچر و ستونهای تختجمشید، قوسهای صفوی و کعبه زرتشت در نقشرستم، زبانی معاصر را با شخصیت تاریخی بنا آشتی داد. در همین دوره، چیدمان علمی مجموعهها و روایت پیوسته تاریخ شیشه و سفال ایران در دستور کار قرار گرفت و سرانجام این مجموعه با هویتی تازه به روی عموم گشوده شد.
افتتاح عمومی و تحولات پس از انقلاب
در منابع، تاریخ آغاز بهکار عمومی مجموعه میان ۱۳۵۸ تا ۱۳۵۹ (گاه با عنوان «فرهنگسرای نوبهار») آمده است؛ سپس در ۱۳۶۲ بخش اندرونی به بنیاد سینمایی فارابی واگذار شده و در ۱۳۶۸ آینهکاریهایی با مضامین مذهبی–انقلابی به طبقه دوم افزوده شد. در ۱۳۷۷ عمارت و باغ با شماره ۲۰۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
جایگاه امروز موزه آبگینه
از آن پس، این بنا با هویت موزه آبگینه، نخستین موزه تخصصی شیشه و سفال کشور، جایگاه خود را بهعنوان یکی از پربازدیدترین موزههای تهران تثبیت کرد. کتابخانه تخصصی (با حدود ۴۰۰۰ جلد)، ساختمان آموزش در ضلع شمالی حیاط و برگزاری گاهبهگاه نمایشگاههای موقت از ذخیره موزه، از نمودهای گسترش کارکرد فرهنگی آن در دهههای بعد است.
روایت چند هزارساله شیشه و سفال ایران
امروز، هر ویترین در این موزه، حلقهای از زنجیره روایتِ چند هزارساله ذوق ایرانی است؛ روایتی که از لولههای شیشهای چغازنبیل در هزاره دوم پیش از میلاد آغاز میشود و تا سفالهای زرینفام و آثار دورههای تیموری، صفوی و قاجار امتداد مییابد.
در جدول زیر خط زمانی ساخت این موزه را در یک نگاه برای شما آوردهایم:
| سال/دهه | رویداد | توضیحات |
| دهه ۱۲۹۰ خورشیدی | ساخت عمارت قوامالسلطنه | منابع، بازه ۱۲۹۱–۱۲۹۳ یا «حدود ۱۳۰۷» را ذکر میکنند |
| تا حوالی ۱۳۳۰ | سکونت و کار قوام در عمارت | سپس خروج قوام و دگرگونی کاربری |
| ۱۳۳۰–۱۳۴۰ها | سفارت مصر | حدود ۷ سال؛ همزمان با تیرهشدن روابط در عهد ناصر |
| سپس | سفارت افغانستان | دورهای کوتاه |
| ۱۳۵۱ | خرید توسط بانک بازرگانی | استفاده بهعنوان باشگاه کارکنان |
| ۱۳۵۴–۱۳۵۵ | خرید برای ایجاد موزه | توسط دفتر فرح؛ آغاز پروژه موزه در ۱۳۵۵ |
| ۱۳۵۸–۱۳۵۹ | گشایش عمومی | در شماری از منابع با عنوان «فرهنگسرای نوبهار» آمده است |
| ۱۳۶۲ | واگذاری بخش اندرونی به بنیاد فارابی | تفکیک کاربریهای فرهنگی |
| ۱۳۶۸ | آینهکاریهای جدید در طبقه دوم | با مضامین مذهبی–انقلابی |
| ۱۳۷۷ | ثبت ملی شماره ۲۰۱۴ | ثبت عمارت و باغ در فهرست آثار ملی |
نکته مهم: در منابع مختلف درباره سال ساخت (۱۲۹۱/۱۲۹۳/۱۳۰۷) و تاریخ آغاز بهکار عمومی (۱۳۵۸/۱۳۵۹) اختلاف دیده میشود. در متن حاضر، هر دو طیف تاریخها با ذکر بازه آورده شده تا تصویر دقیقتری از سیر تحولات موزه آبگینه و سفالینه ارائه شود.
معماری موزه آبگینه
عمارت قوامالسلطنه که امروزه بهعنوان موزه آبگینه و سفالینه شناخته میشود، نمونهای کمنظیر از تلفیق معماری ایرانی با تأثیرات اروپایی است. بنای هشتضلعی آن، با آجرکاریهای متنوع و تزئینات چشمنواز، جلوهای اصیل از هنر ایرانی را به نمایش میگذارد.
درون عمارت، پلکان چوبی دوبل با الهام از سبک روسی، سقفهای گچبریشده و آینهکاریهای نفیس، شکوهی منحصربهفرد به فضا بخشیدهاند. معماری این موزه نهتنها بازتاب تاریخ یک خانه قاجاری است، بلکه پلی میان سنت و مدرنیته محسوب میشود.
در جدول زیر، نکات مهم معماری موزه آبگینه را برایتان خلاصه کردهایم:
| ویژگی | توضیحات |
| ساختار کلی | بنای هشتضلعی با زیربنای حدود ۱۰۴۰ مترمربع و باغی به مساحت ۷۰۰۰ مترمربع |
| ترکیب سبکی | تلفیق معماری ایرانی–قاجاری با عناصر باروک اروپایی قرن نوزدهم |
| نمای بیرونی | بیش از ۵۰ نوع طرح آجری شامل نقوش هندسی و گلدار، الهامگرفته از هنر سلجوقی |
| پلکان اصلی | پلکان چوبی دوبل با سبک روسی، یکی از شاخصترین بخشهای داخلی |
| تزئینات داخلی | گچبریهای اصیل، منبتکاری درها و پنجرهها، آینهکاریهای نفیس (افزودهشده در ۱۳۶۸) |
| ویترینها | طراحی توسط هانس هولاین با الهام از ستونهای تختجمشید، کاخ تچر، قوسهای صفوی و کعبه زرتشت |
| بیرونی و اندرونی | بخش بیرونی به موزه اختصاص یافته و اندرونی به بنیاد فارابی تعلق دارد |
| مصالح اصلی | آجر، چوب، گچ، ملات گل و آهک، با دوام و همخوان با معماری سنتی ایرانی |
معماری موزه آبگینه، چیزی فراتر از یک بناست؛ این ساختمان، تاریخچهای زنده از هنر ایرانی را در کنار خلاقیتهای معماران معاصر به نمایش میگذارد.
بخشهای مختلف موزه آبگینه
موزه آبگینه و سفالینه تهران، تنها مجموعهای از ویترینهای پر از شیشه و سفال نیست؛ بلکه سفری در تاریخ ایران است. هر طبقه و هر تالار، بخشی از داستان هزاران ساله هنر و صنعت ایرانی را روایت میکند که در جدول زیر همه را برای شما آوردهایم:
| بخش | توضیحات |
| ورودی (سرسرا) | نمایش ابزار و مواد اولیه ساخت شیشه، همراه با نمونههایی از ظروف شیشهای ساختهشده با این ابزار. |
| تالار مینا | ظروف و گلدانهای شیشهای شفاف و مات، شیشههای عطر و اشیای باستانی؛ شامل لولههای شیشهای مشهور چغازنبیل (هزاره دوم پیش از میلاد). |
| تالار سمعی و بصری | بازسازی نمادین یک گور باستانی شامل اسکلت، زیورآلات و ظروف؛ همراه با پخش ویدئوهای مرتبط با تاریخ شیشه و سفال. |
| تالار بلور | آثار شیشهای از هخامنشیان و ساسانیان تا اوایل اسلام؛ در ویترینهایی با طراحی الهامگرفته از ستونهای تختجمشید. |
| تالار زرینفام | ظروف سفالی زرینفام و لعابدار، با نقوش و تزیینات طلایی مربوط به قرون ۴ تا ۷ هجری، بهویژه دوران سلجوقی. |
| تالار صدف | اشیای شیشهای و سفالی مربوط به دوران اسلامی؛ طراحی دکور تالار برگرفته از فرم صدف نیمهباز. |
| تالار لاجورد (یک و دو) | آثار سفالی و شیشهای با رنگهای فیروزهای و لاجوردی، مربوط به دوران ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجار؛ ویترینها با الهام از برجمقبرههای مغولی ساخته شدهاند. |
| حوضخانه (زیرزمین) | فضایی با کاشیکاریهای رنگین اواخر قاجار و سقف گچبریشده؛ امروزه برای نمایشگاهها و گالریها استفاده میشود. |
| کتابخانه | بیش از ۴۰۰۰ جلد کتاب فارسی و انگلیسی در حوزه باستانشناسی، تاریخ، معماری و هنر. |
| ساختمان آموزش | محل برگزاری دورهها و کارگاههای آموزشی مرتبط با صنایعدستی و هنرهای سنتی. |
بخشهای مختلف موزه آبگینه و سفالینه، نهتنها آثار ارزشمند تاریخ ایران را در خود جای دادهاند، بلکه با طراحی هوشمندانه فضایی، تجربهای داستانمحور برای بازدیدکننده میسازند.
پیشنهادهای خواندنی
موزه آبگینه کجاست؟
موزه آبگینه و سفالینه در قلب تهران و در خیابان سیتیر قرار دارد؛ خیابانی که بهخاطر بافت تاریخی و فرهنگیش، به یکی از محبوبترین مقاصد گردشگری پایتخت تبدیل شده است. موقعیت این موزه بسیار ویژه است؛ چرا که در اطراف آن دهها بنای تاریخی، موزه و جاذبه فرهنگی دیگر قرار گرفته و همین باعث میشود بازدیدکننده در یک مسیر کوتاه بتواند تجربهای کامل از تهران قدیم داشته باشد. در جدول زیر آدرس و مسیرهای دسترسی آورده شده است:
| نوع دسترسی | توضیحات |
| آدرس دقیق | تهران، خیابان امام خمینی، خیابان سیتیر، نرسیده به خیابان جمهوری، پلاک ۵۹ |
| لوکیشن روی نقشه | موقعیت روی نقشه |
| نزدیکترین ایستگاههای مترو | ایستگاه امام خمینی (خط ۱ و ۲)، ایستگاه سعدی (خط ۱)، ایستگاه حسنآباد (خط ۲)؛ هرکدام حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پیادهروی تا موزه |
| مسیر اتوبوس | استفاده از خطوط عبوری خیابان جمهوری؛ پیاده شدن در ایستگاه سیتیر یا ایستگاه پارک شهر |
| خودروی شخصی | دسترسی از میدان امام خمینی یا خیابان جمهوری؛ توجه داشته باشید که موزه در محدوده طرح ترافیک و آلودگی هوا قرار دارد |
اگر قصد دارید با وسایل حملونقل عمومی به موزه آبگینه بروید، مترو امام خمینی بهترین گزینه است. این ایستگاه هم به خط یک و هم به خط دو مترو متصل است و پس از خروج از آن، تنها چند دقیقه پیادهروی تا رسیدن به خیابان سیتیر فاصله خواهید داشت.
آثار موجود در موزه آبگینه
موزه آبگینه و سفالینه تهران گنجینهای ارزشمند از شیشهها و سفالهای تاریخی ایران است که قدمت بسیاری از آنها به هزاران سال پیش بازمیگردد. این مجموعه بیش از دو هزار اثر را در خود جای داده و روایتگر سیر تحول هنر و صنعت شیشه و سفال در ایران است. در ادامه لیست آثار موجود را مشاهده میکنید:
- لولههای شیشهای چغازنبیل (هزاره دوم پیش از میلاد)؛
- پیکرههای سفالی و کوزههای هزاره اول قبل از میلاد؛
- آثار شیشهای تزئینی و بطریهای عطر تاریخی؛
- ظروف شیشهای هخامنشی و اوایل اسلام؛
- شیشههای اروپایی قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی؛
- ظروف و اشیای شیشهای صفوی و قاجار؛
- سفالهای فیروزهای قرون ۶ و ۷ هجری؛
- جامها و کاسههای بلور دوره ساسانی؛
- سفالهای زرینفام دوره سلجوقی؛
- آثار لاجوردی تیموری و ایلخانی.
آثار موجود در موزه آبگینه و سفالینه نهتنها از نظر قدمت و ارزش هنری کمنظیرند، بلکه بهعنوان اسناد زنده تاریخ ایران شناخته میشوند. این موزه یکی از خاطرهانگیزترین جاهای دیدنی تهران برای خانوادهها است.
ساعات بازدید و قیمت بلیط موزه آبگینه
بازدید از موزه آبگینه و سفالینه فرصتی ناب برای آشنایی با تاریخ و هنر ایران است. انتخاب زمان مناسب برای بازدید، هم باعث میشود تجربهای آرام و دلنشین داشته باشید و هم بتوانید با دقت بیشتری به تماشای جزئیات این آثار ارزشمند بپردازید. صبحها و روزهای میانی هفته معمولاً خلوتترند و به بازدیدکننده امکان میدهند در سکوت و آرامش، زیبایی معماری بنا و ظرافت اشیای موزه را کشف کند. در جدول زیر ساعات بازدید و قیمت بلیط در سال ۱۴۰۴ آورده شده است:
| عنوان | جزئیات |
| ساعات بازدید | همهروزه بهجز ایام سوگواری، از ساعت ۰۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰ |
| روزهای تعطیل | ایام عزاداری رسمی (طبق تقویم کشور) |
| قیمت بلیط برای ایرانیان | ۳۰٬۰۰۰ تومان |
| قیمت بلیط برای گردشگران خارجی | ۲۵۰٬۰۰۰ تومان |
| تخفیفها | دانشجویان، دانشآموزان و گروههای پژوهشی با ارائه کارت معتبر شامل تخفیف میشوند |
برای یک تجربه کامل، بهترین زمان بازدید از موزه آبگینه صبحهای روزهای غیرتعطیل است؛ زمانی که موزه خلوتتر بوده و میتوان با آرامش بیشتری به تماشای تالارها و آثار ارزشمند پرداخت.
پیشنهاد خواندنی
جاهای دیدنی نزدیک موزه آبگینه
خیابان سیتیر که موزه آبگینه و سفالینه در آن قرار دارد، یکی از فرهنگیترین و تاریخیترین خیابانهای تهران است. در نزدیکی این موزه، بناها و جاذبههای متعددی وجود دارد که بازدید از آنها میتواند سفر شما را به تجربهای کاملتر تبدیل کند. در جدول زیر لیست جاهای دیدنی تهران نزدیک موزه آبگینه آورده شده است:
| نام جاذبه | آدرس | لوکیشن |
| موزه ملی ایران | تهران، خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سیتیر | موقعیت مکانی موزه ملی ایران |
| کلیسای پطرس مقدس | تهران، خیابان جمهوری، کوچه قوامالسلطنه | موقعیت مکانی کلیسای پطرس مقدس |
| آتشکده آدریان | تهران، خیابان جمهوری، کنار کلیسای پطرس مقدس | موقعیت مکانی آتشکده آدریان |
| موزه علوم و فنون | تهران، خیابان سیتیر، نزدیک موزه ملی ایران | موقعیت مکانی موزه علوم و فنون |
| پارک شهر | تهران، خیابان وحدت اسلامی، ضلع شرقی پارک | موقعیت مکانی پارک شهر |
قرارگیری موزه آبگینه در قلب تاریخی تهران، فرصتی عالی برای بازدید از چندین جاذبه مهم در یک روز است.
رستورانها و کافههای نزدیک موزه آبگینه
بازدید از موزه آبگینه و سفالینه اگر با یک وعده خوشمزه تکمیل شود، تجربهای بهیادماندنی خواهد شد. اطراف خیابان سیتیر پر از رستورانها و کافههایی است که هم غذاهای اصیل ایرانی و هم فستفودهای متنوع سرو میکنند و برای هر سلیقهای انتخابی جذاب دارند. در جدول زیر، رستورانها و کافههای نزدیک موزه آبگینه آورده شده است:
| نام مجموعه | نوع غذا/ویژگیها | آدرس | لوکیشن |
| کافه گل رضاییه | کافه قدیمی با دکور نوستالژیک | تهران، خیابان سیتیر، کوچه نوفل لوشاتو | موقعیت مکانی کافه گل رضاییه |
| خیابان غذا (Food Street) | تنوع فستفود و غذاهای خیابانی | تهران، خیابان سیتیر | موقعیت مکانی خیابان غذا |
| رستوران مسلم | چلوکباب و غذاهای سنتی ایرانی | تهران، بازار بزرگ، نزدیک سبزهمیدان | موقعیت مکانی رستوران مسلم |
| کافه لمیز | قهوه تخصصی و دسرهای متنوع | تهران، خیابان جمهوری، نزدیک سیتیر | موقعیت مکانی کافه لمیز |
| رستوران شرفالاسلامی | غذاهای سنتی و پرطرفدار تهرانی | تهران، بازار بزرگ، نزدیک سبزهمیدان | موقعیت مکانی رستوران شرف الاسلامی |
پس از یک گشتوگذار فرهنگی در موزه آبگینه، امتحان کردن غذاهای متنوع اطراف آن، از چلوکبابهای سنتی تا فستفودهای خیابان سیتیر، بهترین پایانبندی روز خواهد بود.
نکات مهم زمان بازدید از موزه آبگینه
بازدید از موزه آبگینه و سفالینه تجربهای است که اگر با دقت و برنامهریزی همراه باشد، بهمراتب لذتبخشتر خواهد بود. رعایت چند نکته ساده به شما کمک میکند تا از وقت خود بیشترین بهره را ببرید و بازدیدی آرام و دلنشین داشته باشید:
- همراه داشتن دفترچه یادداشت برای علاقهمندان به هنر و تاریخ میتواند تجربه را غنیتر کند؛
- از فروشگاه موزه یادگاریهای مرتبط با شیشه و سفال تهیه کنید تا بازدید شما ماندگارتر شود؛
- در هر تالار زمان کافی صرف کنید و توضیحات راهنماها یا بروشورهای موزه را مطالعه کنید؛
- بهتر است صبحهای روزهای میانی هفته را برای بازدید انتخاب کنید تا موزه خلوتتر باشد؛
- قبل از ورود، تلفن همراه خود را روی حالت بیصدا بگذارید تا سکوت فضا حفظ شود؛
- اگر علاقهمند به عکاسی هستید، از قوانین موزه برای عکاسی بدون فلش پیروی کنید.
با رعایت این نکات، بازدید از موزه آبگینه تنها یک گردش ساده نخواهد بود؛ بلکه به تجربهای فرهنگی و هنری تبدیل میشود که لذت و آگاهی را همزمان برای بازدیدکننده به همراه دارد.
سفری از دل شیشه و سفال تا قلب تاریخ
بازدید از موزه آبگینه و سفالینه تهران تنها قدمزدن در یک عمارت تاریخی نیست؛ بلکه سفری در زمان است که شما را از هزارههای دور تا دورههای معاصر همراه میکند. معماری چشمنواز بنا، تالارهای پر از شگفتی، آثار ماندگار سفال و شیشه و موقعیت منحصربهفرد آن در قلب تهران، این موزه را به یکی از خاصترین تجربههای فرهنگی پایتخت بدل کرده است.
اگر میخواهید روزی پر از هنر و زیبایی داشته باشید، بازدید از این موزه را در برنامه خود قرار دهید و فراموش نکنید برای داشتن تجربهای کاملتر از تهرانگردی، تورهای سفرتاپ بهترین همراه شما خواهند بود.
